مقدمه
جعبه‌ابزار IWRM مجموعه‌ای سازمان‌یافته از مطالعات موردی، اسناد مرجع، فهرست منابع برای مطالعه، وبگاه‌ها و سایر اطلاعات مرتبط با مدیریت منابع آب است. این قبیل اطلاعات توسط مشارکت‌کنندگان گوناگون ارائه شده و پس از بازبینی دقیق، به مجموعه افزوده می‌شوند.
جعبه‌ابزار IWRM با هدف فراهم‌آوردن فرصت تبادل اطلاعات راه‌اندازی شده است. در این جعبه‌ابزار، تجارب مختلف گردآوری شده است تا دانش لازم را برای کمک به همه آنانی که در مسائل آب دخیل هستند فراهم آورد. جعبه‌ابزار منبع دسترسی آزاد و رایگان به دانش و تجربیات آبی است.
این جعبه‌ابزار برای دست‌اندرکاران مسائل و متخصصان آب، امکان بحث و تحلیل عناصر گوناگون فرایند مدیریت یکپارچه منابع آب را فراهم می‌کند، و به اولویت‌بندی اقدامات با هدف بهبود حکمرانی و مدیریت آب کمک می‌کند. هدف آن کمک به جامعه آب در یافتن راه‌حل مشکلات آب است.
جعبه‌ابزار چیست؟
جعبه‌ابزار IWRM کتابخانه‌ای رایگان و آزاد حاوی مقالات تبیین و تحلیل وضع موجود
(background paper)، خلاصه‌های سیاستی (policy brief)، خلاصه‌های فنی (technical brief) و مقالات طرح بحث و دیدگاه (perspective paper) و نیز مطالعات موردی (case studies) و مراجع (references) مرتبط با هر یک از ابزارها است.
استفاده از این کتابخانه برای کسانی سودمند است که به پیاده‌سازی رویکردهای بهتر برای مدیریت آب یا آموختن بیشتر درباره بهبود مدیریت آب در سطح محلی، ملی، منطقه‌ای یا جهانی علاقه‌مند هستند.
این جعبه‌ابزار همچنین فرصت بسیار مغتنمی برای تعامل با دست‌اندرکاران و متخصصان آب در سرتاسر جهان و اشتراک‌گذاری تجارب است. امید که این جعبه‌ابزار دانش شما را ارتقا دهد، شبکه ارتباطات شما را گسترده‌تر کند، و به شما در پیاده‌سازی ایده‌ها و راه‌حل‌های مشکلات آبی یاری رساند.
ابزارها: سیاست‌ها و رهنمودها درباره یکپارچه‌نگری در مسائل آب
مجموعاً 61 ابزار مختلف وجود دارد که به دقت در جعبه‌ابزار تشریح شده‌اند. این جعبه‌ابزار به گونه‌ای سلسله‌مراتبی سازماندهی شده است تا هر ابزار در چشم‌انداز گسترده‌تر مدیریت یکپارچه منابع آب جای بگیرد. ویژگی‌های هر ابزار توصیف می‌شود تا خواننده بتواند ترکیب و توالی مناسب ابزارها را برگزیند، به گونه‌ای که بتوان با توجه به شرایط و وضعیت خاص هر کشور به کار گرفت. مشکلاتی که مدیران آب با آنها روبرو می‌شوند، پرشمار و متنوع هستند، و همین طور شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، بنابراین هیچ نقشه جهان‌شمولی را نمی‌توان برای یکپارچه‌نگری ارائه کرد.
نمونه‌های عملی: نمونه‌های پیاده‌سازی عملی رویکرد یکپارچه
ابزارهای ارائه‌شده با معرفی نمونه‌های واقعی پشتیبانی می‌شوند. نمونه‌های عملی توسط دست‌اندرکاران و متخصصان آب از سرتاسر جهان ارائه شده‌اند و درس‌های واقع‌بینانه درباره چگونگی کاربست یک ابزار را در شرایط معین به دست می‌دهند. مطالعات موردی به دست تیم مدیریت دانش GWP به دقت بررسی می‌شوند. جزئیات ارائه‌شده درباره نمونه‌های عملی متفاوت است. همچنین امکان رجوع به منابع برای اطلاعات بیشتر فراهم شده است.
مراجع: مطالب پشتیبان و اطلاعات پیش‌زمینه درباره رویکرد یکپارچه
علاوه بر اجزایی که در بالا گفته شد، تمام ابزارها و نمونه‌های عملی به مطالب مرجع پیوند داده می‌شوند. نوع مطالب این بخش طیف وسیعی دارد و از مقالات سیاستی، راهنماهای آموزشی، یادداشت‌ها، خلاصه‌ها تا نتایج پروژه‌های پژوهشی، و جمع‌بندی طرح‌های جهانی را شامل می‌شود. همچنین حاوی اسناد یا پیوند به سایر وبگاه‌ها و سازمان‌هایی است که در زمینه مدیریت یکپارچه منابع آب فعالیت می‌کنند.
چالش‌های اصلی
هدف این بخش فراهم‌آوردن خلاصه‌ای از چالش‌های اصلی است که توسعه انسانی را تضعیف می‌کند. این چالش‌ها در پنج زمینه دسته‌بندی شده‌اند، البته دسته‌بندی‌ها و رویکردهای دیگری هم درباره آنها وجود دارد. این قسمت پیش‌زمینه‌ای درباره مقیاس و ماهیت هر یک از چالش‌ها ارائه می‌کند و به چرایی ضرورت توجه بیشتر به آنها برای انجام اقدامات اثربخش توجه می‌دهد. همچنین برخی از منابع کلیدی مورد نیاز برای درک بهتر و شناخت راه‌حل‌ها برای مقابله و پرداختن به این چالش‌ها را به دست می‌دهد.
برنامه‌های مدیریت یکپارچه منابع آب
همکاری جهانی آب برای پیشبرد رویکرد یکپارچه با هدف اطمینان از توسعه و مدیریت هماهنگ آب، زمین، و منابع مرتبط با حداکثرکردن رفاه اقتصادی و اجتماعی بدون آسیب به پایداری سیستم‌های حیاتی زیست‌محیطی تأسیس گردید. در پاسخ به الزام اجلاس جهانی توسعه پایدار در سال 2002، شماری از کشورها برنامه‌ها و نقشه‌راه‌های مدیریت یکپارچه منابع آب و کارآیی آب را بر مبنای اولویت‌ها و اقدامات استراتژیک هر کشور تهیه کردند. تمام این برنامه‌ها، سیاست‌ها و قوانین آب در این قسمت گردآوری شده است.
جعبه‌ابزار چگونه کمک می‌کند؟
این مهم را به یاد داشته باشید که رویکرد یکپارچه، فرایند تغییر است؛ فرایندی که می‌تواند از سرآغازهای کوچک شروع شود. چیزی به نام نظام تمام‌عیار مدیریت یکپارچه منابع آب وجود ندارد و جستجوی آن می‌تواند به اقدامات بی‌ثمر منجر شود. سیاست‌گذاران باید به تغییرات تدریجی فکر کنند؛ فرصت‌های تغییر را شناسایی کنند و از فرصت موجود برای پیشبرد فرایند اصلاح استفاده کنند.
برای نمونه، مواقع بحران ممکن است چنین فرصتی را فراهم آورد، ولی ضروری است که مطمئن شویم پاسخ ارائه‌شده، به چالش‌های بحران باشد، نه آنکه وضع موجود را تقویت کند. برای نمونه، پس از رویداد یک سیل خسارت‌بار، به آسانی می‌توان سرمایه‌گذاری بیشتر برای سازه‌های حفاظت‌کننده را مطالبه کرد، ولی تفکر سیاست‌گذاری بر اساس رویکرد یکپارچه خواهد پرسید آیا گزینه‌های دیگری مانند پهنه‌بندی بهتر اراضی اثربخش‌تر نخواهد بود؟
پرواضح است که در فرایند تغییر، تحولات بخشی ادامه خواهد یافت، ولی ضروری است همواره به این پرسش توجه شود که آیا چنین تحولاتی با رویکرد یکپارچه سازگار هستند؟ و به طور جدی آنهایی را که به وضوح با آن ناسازگار هستند به چالش کشید.
از ابزارها چگونه باید استفاده کرد؟
مشکلات آبی معمولاً به ترکیبی از رویکردها نیاز دارند- تغییرات در سیاست‌ها، یا انواع جدید برنامه‌ریزی و اطلاعات. ابزارهای معرفی‌شده در این مجموعه، طیف گسترده‌ای از گزینه‌های موجود را عرضه می‌کنند- ولی این فهرست کامل نیست، و نباید تجویزی تلقی شوند. ابزارهایی که می‌تواند استفاده شود، و شیوه‌ای که می‌توانند ترکیب شوند از مکانی به مکانی دیگر، و از جامعه‌ای به جامعه دیگر تفاوت خواهد داشت.
در این مجموعه، ابزارها در سه دسته سازماندهی شده‌اند: دسته اول شامل ابزارهایی هستند که «بستر مساعد» را به وجود می‌آورند. به بیانی دیگر، قوانین، سرمایه‌گذاری‌ها و سیاست‌ها که چارچوب لازم را برای ابزارهای دیگر فراهم می‌کنند. دسته دوم ابزارهایی را شامل می‌شود که معطوف به برپایی نهادهای مقتضی، و ظرفیت‌سازی در این نهادها هستند. در دسته سوم نیز ابزارهای مدیریت جای می‌گیرند و می‌توانند در راستای رویکرد یکپارچه به کار گرفته شوند.
درس‌های آموخته‌شده در استفاده از ابزارها
- معمولاً ترکیب ابزارها برای پرداختن به به یک مشکل یا مجموعه‌ای از مشکلات استفاده خواهند شد: غالباً در انجام اصلاحات ممکن با استفاده از چندین ابزار لازم آید. همچنین برای اثربخش و مقبول‌بودن یک ابزار ممکن است لازم شود چندین تغییر همزمان صورت داده شود. برای نمونه، خود ابزار ممکن است پیش‌شرط‌هایی داشته باشد- مثلاً بهای آلودگی/ برداشت یا تعیین استاندارد نیازمند راه‌اندازی نظام پایش/ اندازه‌گیری است؛ یا این ابزار ممکن است نیاز به همراهی توسط سایر اقدامات داشته باشد تا آن را اثربخش سازد (مثلاً اعمال آب‌بهای آبیاری برای بهبود کارآیی مصرف آب، اثرگذاری بهتری خواهد داشت وقتی با خدمات مشورتی برای دادن آگاهی به زارعان درباره راه‌های کاهش مصرف و بازارها برای محصولات با ارزش‌تر همراه باشد).
- نظام مدیریت ترکیبی که از ابزارهای مختلف استفاده می‌کند، احتمالاً اثربخش‌ترین حالت خواهدبود؛ برای نمونه ترکیب کنترل‌های مستقیم، ابزارهای بازار، اطلاعات و آموزش، کمک به مشارکت جامعه محلی یا مشوق‌ها.
- ابزارها باید منطبق با شرایط محلی انتخاب شوند و مسئله انطباق به ظرفیت سیاسی و تخصصی، و نیز ظرفیت پیاده‌سازی بستگی خواهد داشت.
- در عمل، سیاست‌گذاران به ندرت از آزادی کامل برای انتخاب از میان ابزارهای موجود برخوردار هستند، چرا که محدودیت‌های سیاست یا اخلاقی درباره انتخاب، یا به دلیل توافقات تجارت بین‌المللی ممکن است طیف ابزارها را محدود سازد.
چگونه می‌توان مشارکت کرد؟
مطالعات موردی
شما می‌توانید دانش خود را به اشتراک بگذارید و مطالعات موردی و مراجع را به جعبه‌ابزار اضافه کنید. برای افزودن یک مطالعه موردی شما نخست باید یک پیشنهاد یک‌صفحه‌ای ارسال نمائید. تیم مدیریت دانش، آن را بررسی و نظرات خود را درباره پیشنهاد، مستقیماًبا ایمیل به شما پاسخ خواهد داد. پیشنهاد ارائه‌شده پس از بررسی در وبگاه قرار داده می‌شود. سپس باید مطالعه موردی کامل را تهیه کنید (حداکثر 8 تا 10 صفحه) یا ممکن است پیوندها را به جایی که توصیف تفصیلی می‌تواند یافت شود اعلام نمائید.